Solutions MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Solutions - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर म्हणजे एक संतृप्त द्रावण आहे.

Key Points 

• संतृप्त द्रावण म्हणजे असे द्रावण ज्यात दिलेल्या तापमानावर अधिक द्राव्य विरघळू शकत नाही.
• संतृप्त द्रावणात, तापमान आणि दाब स्थिर राहिले तर द्राव्याची सांद्रता स्थिर राहते.
• जेव्हा द्रावण संतृप्त होते, तेव्हा कोणतेही अतिरिक्त द्राव्य विरघळलेले राहणार नाही आणि ते अवक्षेप तयार करेल.
• संतृप्ती ही विरघळलेल्या द्राव्या आणि विरघळलेल्या द्राव्यामधील गतिमान समतोल आहे.

Additional Information 

• कोलॉइडल द्रावण:
  • कोलॉइडल द्रावणात असे कण असतात जे द्रावण आणि निलंबनातील कणांच्या आकाराच्या मध्यभागी असतात.
  • हे कण स्थिरावत नाहीत आणि सामान्य निस्यंदनाने वेगळे केले जाऊ शकत नाहीत.
• निलंबन:
  • निलंबन हे एक विषमांगी मिश्रण आहे ज्यात द्राव्य कण विरघळत नाहीत परंतु माध्यमाच्या मोठ्या प्रमाणात विखुरलेले राहतात.
  • निलंबनातील कण द्रावण आणि कोलॉइड्सपेक्षा मोठे असतात आणि निस्यंदनाने वेगळे केले जाऊ शकतात.
• असंतृप्त द्रावण:
  • असंतृप्त द्रावण म्हणजे असे द्रावण ज्यात दिलेल्या तापमानावर विरघळू शकणाऱ्या कमाल प्रमाणापेक्षा कमी द्राव्य असते.
  • असंतृप्त द्रावणात अधिक द्राव्य विरघळू शकते जोपर्यंत ते संतृप्त होत नाही.
• अतिसंतृप्त द्रावण:
  • अतिसंतृप्त द्रावणात सामान्य परिस्थितीत असल्यापेक्षा जास्त विरघळलेले द्राव्य असते.
  • ते संतृप्त द्रावण थंड करून तयार केले जाते, ज्यामुळे अतिरिक्त द्राव्य द्रावणात राहते.
  • अतिसंतृप्त द्रावण अस्थिर असतात आणि अडचणी येताच अतिरिक्त द्राव्य अवक्षेपित करू शकतात.

योग्य उत्तर म्हणजे पर्याय 4 आहे.

Key Points 

• विषमांगी मिश्रणाचे एकसमान नसलेले संघटन असते, म्हणजे त्याचे घटक संपूर्ण मिश्रणात समानपणे वितरीत होत नाहीत.
• विषमांगी मिश्रणात, मिश्रणाचे वेगवेगळे भाग भौतिकदृष्ट्या वेगळे असतात आणि ते बहुधा वेगळ्या टप्प्यां म्हणून दिसतात.
• विषमांगी मिश्रणाची उदाहरणे म्हणजे पाण्यात वाळू आणि पाण्यात तेल, जिथे घटक एकाच टप्प्यात मिसळत नाहीत.
• विषमांगी मिश्रणे वेगवेगळ्या घटकांमधील दिसणार्‍या सीमांनी ओळखली जातात.

Additional Information 

• समजातीय मिश्रण
  • समजातीय मिश्रणाचे संपूर्णपणे एकसमान संघटन असते आणि त्याचे घटक ओळखता येत नाहीत.
  • उदाहरणे म्हणजे पाण्यात विरघळलेले मीठ आणि हवा.
  • समजातीय मिश्रणात, वेगवेगळे घटक एकाच टप्प्यात उपस्थित असतात.
• मिश्रणांमधील भौतिक वेगळेपणा
  • विषमांगी मिश्रणात, वेगवेगळे पदार्थ बहुधा भौतिक पद्धतींनी जसे की निस्यंदन किंवा निस्तारणाद्वारे वेगळे केले जाऊ शकतात.
  • भौतिक वेगळेपणा म्हणजे मिश्रणात एकल घटक त्यांचे गुणधर्म राखतात.
• द्रावण
  • द्रावण हे समजातीय मिश्रणाचा एक प्रकार आहे जिथे एक पदार्थ (द्राव्य) दुसऱ्या (विलायक) मध्ये विरघळतो.
  • द्रावणे सामान्यतः स्पष्ट असतात आणि टिंडॉल परिणाम दाखवत नाहीत.
• कोलॉइड आणि निलंबन
  • कोलॉइड ही अशी मिश्रणे आहेत जिथे कणांचे आकार द्रावणे आणि निलंबनातील कणांच्या आकाराच्या मध्ये असतात आणि ते टिंडॉल परिणाम दाखवतात.
  • निलंबन ही विषमांगी मिश्रणे आहेत जिथे कण इतके मोठे असतात की ते कालांतराने स्थिरावतात.

दिलेल्याप्रमाणे:

280 ग्रॅम पाण्यात 20 ग्रॅम सामान्य मीठ असलेले एक द्रावण आहे.

वापरलेले सूत्र:

सांद्रता (वस्तुमान/वस्तुमान टक्केवारी) =\( \dfrac{\text{mass of solute}}{\text{mass of solution}} \times 100\)

गणना:

द्राव्याचे वस्तुमान (सामान्य मीठ) = 20 ग्रॅम

विलायकाचे वस्तुमान (पाणी) = 280 ग्रॅम

द्रावणाचे वस्तुमान = द्राव्याचे वस्तुमान + विलायकाचे वस्तुमान

⇒ द्रावणाचे वस्तुमान = 20 ग्रॅम + 280 ग्रॅम = 300 ग्रॅम

सांद्रता (वस्तुमान/वस्तुमान टक्केवारी) =\(\dfrac{20}{300} \times 100\)

⇒ \(\dfrac{20}{300} \times 100\) = 6.66%

∴ योग्य उत्तर पर्याय (4) आहे.

योग्य उत्तर पर्याय 4 आहे.

 Key Points

• निलंबन हे विषमांगी मिश्रणाचा एक प्रकार आहे जिथे विरघटित कण विरघळत नाहीत परंतु माध्यमात निलंबित राहतात.
• निलंबनातील कण प्रकाश विखुरण्यासाठी पुरेसे मोठे असतात, ज्यामुळे निलंबनातून जाणार्‍या प्रकाश किरणाचा मार्ग दृश्यमान होतो (टिंडॉल प्रभाव).
• निलंबने अस्थिर असतात. अबाधित सोडल्यावर, गुरुत्वाकर्षणाच्यामुळे कण शेवटी खाली स्थिरावतात.
• निलंबने त्यांच्या वैयक्तिक घटकांमध्ये निस्यंदनाद्वारे वेगळे केले जाऊ शकतात, कारण कण फिल्टर पेपरने अडकण्यासाठी पुरेसे मोठे असतात.

 Additional Information

• कलिल:
  • कलिल अशी मिश्रणे आहेत जिथे कणाचा आकार द्रावणे आणि निलंबनातील कणांच्या आकाराच्या मध्ये असतो.
  • मिश्रण अबाधित सोडल्यावर कोलॉइडमधील कण खाली स्थिरावत नाहीत.
  • कलिल कण प्रकाश विखुरू शकतात (टिंडॉल प्रभाव), ज्यामुळे प्रकाश किरणाचा मार्ग दृश्यमान होतो.
• द्रावणे:
  • द्रावणे ही समजातीय मिश्रणे आहेत जिथे विरघटित पदार्थ विलायकात पूर्णपणे विरघळतो.
  • द्रावणातले कण आण्विक किंवा आयनिक पातळीवर असतात आणि नग्न डोळ्यांनी दिसत नाहीत.
  • द्रावणे प्रकाश विखुरत नाहीत आणि स्थिर असतात, म्हणजे विरघटित पदार्थ कालांतराने स्थिरावत नाही.
• निस्यंदन:
  • निस्यंदन ही एक भौतिक पृथक्करण प्रक्रिया आहे जी फिल्टर माध्यमाचा वापर करून द्रव किंवा वायूंपासून घन कण वेगळे करते जी द्रवाला जाऊ देते परंतु घन कण राखते.
  • हे सामान्यतः निलंबनांचे त्यांच्या घटकांमध्ये वेगळे करण्यासाठी वापरले जाते.
• टिंडॉल प्रभाव:
  • टिंडॉल प्रभाव म्हणजे कलिलमधील किंवा खूप बारीक निलंबनातील कणांनी प्रकाशाचे विखुरणे.
  • हा प्रभाव खऱ्या द्रावणे आणि कोलॉइडल द्रावणांमधील फरक ओळखण्यासाठी वापरला जातो.

बरोबर उत्तर ((द्राव्याचे वस्तुमान)/(द्रावणाचे वस्तुमान)) x 100 आहे.

Key Points 

• द्रावणाचे वस्तुमान-वस्तुमान टक्केवारीची गणना द्राव्याचे वस्तुमान द्रावणाच्या वस्तुमानाने भागून आणि नंतर 100 ने गुणून केली जाते.
• हे सूत्र द्रावणाची संकेंद्रण दर्शविण्यासाठी वापरले जाते, जे दिलेल्या वस्तुमानाच्या द्रावणात उपस्थित असलेल्या द्राव्याचे प्रमाण दर्शवते.
• द्रावणाचे वस्तुमान म्हणजे द्राव्य आणि द्रावक दोन्हीचे एकूण वस्तुमान असते.
• वस्तुमान-वस्तुमान टक्केवारीचा वापर रसायनशास्त्र आणि उद्योगात अचूक संकेंद्रणासह द्रावण तयार करण्यासाठी केला जातो.

Additional Information 

• द्रावण:
  • दोन किंवा अधिक पदार्थांचे एक सजातीय मिश्रण.
  • द्रावणात, द्राव्य द्रावकात एकसारखे वितरीत केले जाते.
• द्राव्य:
  • द्रावणात विरघळलेला पदार्थ.
  • उदाहरणार्थ, खारट पाण्याच्या द्रावणात, मीठ हे द्राव्य आहे.
• द्रावक:
  • असा पदार्थ जो द्रावण तयार करण्यासाठी द्राव्य विरघळवतो. 
  • पाणी हे "सार्वत्रिक द्रावक" म्हणून ओळखले जाते कारण ते अनेक पदार्थ विरघळवू शकते.
• संकेंद्रण:
  • दिलेल्या वस्तुमानाच्या किंवा घनफळाच्या द्रावणात किंवा द्रावकाट उपस्थित असलेल्या पदार्थाचे (द्राव्याचे) प्रमाण.
  • ते विविध प्रकारे व्यक्त केले जाऊ शकते, ज्यात वस्तुमान-वस्तुमान टक्केवारी, घनफळ-घनफळ टक्केवारी आणि ग्रॅमरेणुता समाविष्ट आहेत.

संकल्पना:

वस्तुमान टक्केवारीनुसार वस्तुमान: वस्तुमान टक्केवारी हा संहती व्यक्त करण्याचा किंवा विशिष्ट मिश्रणातील घटकाचे वर्णन करण्याचा एक मार्ग आहे.

• द्रावणाची रचना वस्तुमान टक्केवारीमध्ये दर्शविली जाऊ शकते जी दिलेल्या द्रावणाच्या प्रमाणात उपस्थित द्रावणाचे वस्तुमान दर्शवते.
• द्रावणाचे प्रमाण हे वस्तुमान किंवा मोलद्वारे मोजले जाते.
• वस्तुमान टक्के हे द्रावणाच्या प्रति ग्राम द्रावणासाठी द्रावणाचे ग्रॅम म्हणून परिभाषित केले जाते, टक्केवारी मिळविण्यासाठी 100 ने गुणाकार केला जातो.
• द्रावणाला संहत करणे म्हणजे द्रावणाच्या दिलेल्या प्रमाणात (वस्तुमान किंवा घनता) उपस्थित द्रावणाचे प्रमाण होय.

वस्तुमान % = (द्राव्याचे वस्तुमान/द्रावणाचे वस्तुमान) x 100

गणना:

दिलेल्याप्रमाणे:

द्राव्य वस्तुमान (m) = 50 ग्रॅम, द्रावक वस्तुमान (M) = 350 ग्रॅम

द्रावणाचे वस्तुमान = m + M = 50 + 350

द्रावणाचे वस्तुमान = 400 ग्रॅम

वस्तुमान % = (द्राव्याचे वस्तुमान/द्रावणाचे वस्तुमान) x 100

वस्तुमान % = (50 / 400) × 100

योग्य उत्तर पाण्यातील साखर आहे.

• पाण्यातील साखर हे एकसंध मिश्रण आहे.
• एका विषम मिश्रणामध्ये नमुन्यामध्ये त्याच्या कंपाऊंडचे वेगळे प्रमाण असते.
• एक एकसंध मिश्रणात नमुन्यामध्ये त्याच्या मिश्रणाचे समान प्रमाण असते.
• असे मिश्रण ज्यात विरघळणारे कण विरघळत नाही, परंतु निलंबित झाले आहे ते निलंबन आहे.
• एक मिश्रण ज्यामध्ये द्रवपदार्थ नियमितपणे निलंबित केले जातात ते कोलोइडल मिश्रण आहे.
• खरा समाधान म्हणजे दोन किंवा अधिक पदार्थांचे एकसंध मिश्रण आहे ज्यात दिवाळखोर नसलेला पदार्थ कण आकारात 10-9 मीटर किंवा 1 एनएमपेक्षा कमी असतो.

योग्य उत्तर 3 म्हणजे 46 ग्रॅम आहे.

स्पष्टीकरण:

• C2H6O चे 1 मोल = C2H6O चे ग्रॅममधील रेणू वस्तुमान
  • 2C चे वस्तुमान + 6H चे वस्तुमान + 1O चे वस्तुमान
  • 12 × 2 + 1 × 6 + 16 × 1
  • 24 + 6 + 16
  • 46 ग्रॅम

संकल्पना:

विजेचे सुवाहक आणि दुर्वाहक

• सुवाहक अशी सामग्री आहे जी त्यांच्यामधून विद्युत प्रवाह जाऊ देते.
  • उदाहरणे: तांबे, चांदी इत्यादी धातू उत्तम सुवाहक आहेत. ग्रेफाइट देखील एक चांगला सुवाहक आहे.
  • ते वाहक तारा बनवण्यासाठी वापरले जातात.
• दुर्वाहक ही अशी सामग्री आहे जी त्यांच्यामधून विद्युत प्रवाह जाऊ देत नाही.
  • उदाहरणे: लाकूड, हिरा, प्लास्टिक, शुद्ध पाणी इ.
  • ते स्विचेस, इन्सुलेटिंग कव्हर्स इत्यादी तयार करण्यासाठी वापरले जातात.

शुद्ध पाणी हे विजेचे दुर्वाहक आहे. परंतु जेव्हा त्यात अशुद्धता असते तेव्हा ते वीज वाहू शकते.

स्पष्टीकरण:

• शुद्ध पाणी हे विजेचे दुर्वाहक आहे.
• डिस्टिल्ड वॉटर हे शुद्ध पाणी आहे आणि त्यामुळे विजेचे दुर्वाहक आहे.
• नळाचे पाणी शुद्ध नाही. त्यात इतर अनेक प्रकारचे खनिजे आणि आयन असतात जे वीज वाहून नेतात. तर, नळाचे पाणी हे विजेचे सुवाहक आहे.
• मिठाच्या द्रावणात विद्युत वाहक आयन असतात, त्यामुळे खारे पाणी विजेचे सुवाहक आहे.

म्हणून योग्य पर्याय म्हणजे नळाचे पाणी आणि समुद्राचे पाणी दोन्ही.

निरसन:

• द्रावण म्हणजे दोन किंवा अधिक पदार्थांचे एकसंध मिश्रण.
• द्रावणातील किरकोळ घटक जो द्रावणात (मुख्य घटक) विरघळतो त्याला द्रावण म्हणतात.
• द्रावणातील प्रमुख घटक जो द्रावण (लहान घटक) विरघळतो त्याला द्रावण म्हणतात.

येथे, वरील प्रश्नात, सामान्य मीठ विरघळणारे आहे आणि पाणी द्रावक आहे.

द्रावणाच्या एकाग्रतेने वस्तुमानाचे सूत्र bt दिले आहे

=

गणना:

दिलेल्याप्रमाणे:

द्रावणाचे वस्तुमान (सामान्य मीठ) = 50 ग्रॅम

द्रावणाचे वस्तुमान (पाणी) = 500 ग्रॅम

∴ द्रावणाची एकाग्रता

= वस्तुमान​​​   o f   s o l u t eवस्तुमान​​​   o f s o l v e n t ����������������������

= 9%

समाधानाची एकाग्रता   = 9%

योग्य उत्तर पारदसंमिश्र आहे.

Key Points

• पारदसंमिश्र म्हणजे दुसर्‍या धातूसह पाऱ्याचे संमिश्र.
• ते पाऱ्याच्या गुणधर्मानुसार द्रव, मऊ पेस्ट किंवा स्थायू असू शकते.
• हे संमिश्र धातुंच्या बंधातून तयार केले जातात, ज्यात वाहक  इलेक्ट्राॅन्सच्या विद्युतस्थितिक आकर्षण बलासह सर्व धन प्रभारीत धातूचे आयन एकत्र ठेवून स्फटीकमय जाळीच्या संरचनेत बांधले जाते.
• पारदसंमिश्राचा वापर दातात भरण्याकरिता, मौल्यवान धातूंना जोडण्यासाठी केला जातो जेणेकरून त्यांना नंतर वेगळे केले जाईल आणि आरशाचे लेपण तयार करण्यासाठीही केला जातो.

Additional Information

• संतृप्त द्रावण-
  • जे द्रावण एका विशिष्ट तापमानाला अधिक द्राव्य विरघळवू शकत नाही अशा द्रावणाला संतृप्त द्रावण असे म्हणतात.
  • उदाहरणार्थ, जेव्हा तुम्ही पाण्यात साखर घालत राहाल, तेव्हा अशी वेळ येईल जेव्हा पाण्यात आणखी साखर विरघळणार नाही आणि साखर तळाशी स्थिर होईल.
• असंतृप्त द्रावण -
  • असंतृप्त द्रावण हे एक द्रावण आहे ज्यामध्ये विरघळण्यास सक्षम असलेल्या कमाल प्रमाणापेक्षा कमी द्राव्य असते.
  • चहा आणि साखरेचे द्रावण हे असंतृप्त द्रावणाचे उत्तम उदाहरण आहे कारण ते त्यांच्यामध्ये जास्त प्रमाणात साखर विरघळते.
  • एकदा असे द्रावण संपृक्तता बिंदूवर पोहोचले की ते संतृप्त द्रावणात रूपांतरित होते.
• अतिसंतृप्त द्रावण-
  • अतिसंतृप्त द्राणामध्ये संतृप्त द्रावण तयार करण्यासाठी आवश्यकतेपेक्षा जास्त विरघळलेले द्राव्य असते आणि ते संतृप्त द्रावण उष्ण करून, अधिक विद्राव्य जोडून आणि नंतर हळूवारपणे थंड करून तयार केले जाऊ शकते.
  • जास्त विरघळलेले द्राव्य द्रावणाच्या काही स्फटिकासह अतिसंतृप्त द्रावणाची बीजन करून स्फटिकीकरण करते.

• सिमेंट, रेती, जाड वाळू आणि  पाणी यांना काँक्रीट  म्हणतात.
• मळलेला चुन्याचे मिश्रण  वाळू आणि सिमेंट यांपासून बनते.
• मळी हे अर्ध द्रव मिश्रण आहे, जे सिमेंट किंवा कोळसा, खत आणि पाणी यांपासून बनवले  जाते.

योग्य उत्तर द्रावण आहे.

Key Points 

• दोन किंवा अधिक पदार्थांचे एकसंध मिश्रण द्रावण  म्हणून ओळखले जाते.
  • मिश्रण एकापेक्षा जास्त प्रकारच्या शुद्ध पदार्थांद्वारे तयार केले जाते.
  • द्रावणामध्ये एक द्रावक आणि त्याचे घटक म्हणून द्राव्य असते.
  • द्रावणाचा घटक जो त्यातील इतर घटक विरघळतो (सामान्यत: मोठ्या प्रमाणात असणारा घटक) त्याला द्रावक म्हणतात.
  • द्रावणात विरघळणारा घटक (सामान्यत: कमी प्रमाणात असतो) त्याला द्राव्य म्हणतात.

Additional Information 

• मिश्रणाचे दोन प्रकारात वर्गीकरण केले आहे:-
  • विषम मिश्रण हे दोन किंवा अधिक रासायनिक पदार्थांचे मिश्रण आहे जेथे विविध घटक दृश्यमानपणे ओळखले जाऊ शकतात.
  • एकसंध मिश्रण हे मिश्रणाचा एक प्रकार आहे ज्यामध्ये रचना एकसमान असते आणि द्रावणाच्या प्रत्येक भागामध्ये समान गुणधर्म असतात.
• शुद्ध पदार्थांचे दोन प्रकारात वर्गीकरण केले जाते:-
  • मूलद्रव्ये - केवळ एक प्रकारचा अणू असलेला शुद्ध पदार्थ आणि भौतिक किंवा रासायनिक मार्गाने दोन किंवा साध्या पदार्थांमध्ये मोडता येत नाही, हा घटक आहे.
  • संयुगे - दोन किंवा अधिक घटकांनी बनलेल्या आणि रासायनिक रीतीने ठराविक प्रमाणात एकत्रित केलेल्या शुद्ध पदार्थाला संयुग म्हणतात.

योग्य उत्तर पर्याय 2 म्हणजेच 18 ग्रॅम आहे.

स्पष्टीकरण​:

• H2O चे 1 मोल = H2O चे ग्रॅममध्ये रेणुवस्तुमान
  • 2H चे वस्तूमान + 1O चे वस्तूमान
  • 2 × 1 + 16 × 1
  • 2 + 16
  • 18 ग्रॅम

पर्याय (ii) आणि (iv) हे बरोबर उत्तर आहे.

संकल्पना:

मिश्रणे:

• मिश्रण हा एक पदार्थ आहे ज्यामध्ये दोन किंवा अधिक मूलद्रव्ये किंवा संयुगे असतात जे रासायनिकरित्या एकत्रित नसतात.
• उदाहरणार्थ - हवा हे ऑक्सिजन, नायट्रोजन, अर्गोन, CO2 आणि पाण्याची वाफ यासारख्या वायूंचे मिश्रण आहे.

स्पष्टीकरण:

मिश्रणाचे प्रकार:

• समांगी मिश्रण:
  • ज्या मिश्रणात पदार्थ पूर्णपणे मिसळलेले असतात आणि एकमेकांपासून वेगळे करता येत नाहीत, त्यांना समांगी मिश्रण म्हणतात.
  • उदाहरणार्थ सोडा पाणी, शीतपेये, लिंबूपाणी, मीठ किंवा साखरेचे द्रावण इ.
• विषमांगी मिश्रण:
  • ज्या मिश्रणांमध्ये पदार्थ वेगळे राहतात आणि एक पदार्थ इतर पदार्थामध्ये लहान कण, थेंब किंवा बुडबुडे म्हणून पसरतात त्यांना विषमांगी मिश्रण  म्हणतात.
  • सर्व निलंबन आणि कलिल हे विषमांगी मिश्रण आहेत.
  • उदाहरणार्थ: - साखर आणि वाळूचे मिश्रण, नदीचे गढूळ पाणी, साबणाचे द्रावण.