मध्ययुगीन इतिहास MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Medieval History - मोफत PDF डाउनलोड करा

मुघल राजवंश हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• इतिहासकार सिरहिंदी यांनी मुघल राजवंशाचा संबंध तुर्की खलिफाशी जोडत, मुघल शासकांचा इस्लामिक अधिकाराशी असलेला संबंध यावर भर दिला होता.
• मुघल सम्राटांनी, विशेषतः अकबर आणि औरंगजेब यांनी, तुर्की खलिफासह इस्लामिक जगाशी स्वतःला जोडून धार्मिक वैधता मिळवण्याचा प्रयत्न केला.
• हे संबंध भारतीय उपखंडात इस्लामचे रक्षक आणि प्रवर्तक म्हणून मुघलांच्या दाव्याचे प्रतीक होते.
• सिरहिंदी सारख्या इतिहासकारांनी विविध धार्मिक आणि सांस्कृतिक परिदृश्यात मुघलांची इस्लामिक ओळख आणि अधिकार बळकट करण्यासाठी या संबंधावर प्रकाश टाकला होता.

Additional Information

• मुघल राजवंश:
  • 16 व्या शतकाच्या सुरुवातीपासून ते 18 व्या शतकाच्या मध्यापर्यंत, मुघल राजवंशाने भारतीय उपखंडाच्या मोठ्या भागांवर राज्य केले होते, त्यांच्याकडे कला, वास्तुकला आणि केंद्रीकृत प्रशासनाचा वारसा होता.
  • ते तुर्क-मंगोल वंशाचे होते. जे चंगेज खान (मंगोल) आणि तैमूर (तुर्किक) या दोघांचे वंशज होते.
• तुर्की खलिफा:
  • खलिफा ही एक मध्यवर्ती इस्लामिक संस्था होती, जी मुस्लिम उम्माह (समुदाय) च्या एकतेचे प्रतीक होती.
  • 16 व्या शतकापासून 1924 मध्ये मुस्तफा केमाल अतातुर्क यांनी खलिफा रद्द होईपर्यंत ऑट्टोमन साम्राज्याने खलिफा पद धारण केले होते.
• मुघल राजवटीत धर्माची भूमिका:
  • औरंगजेबसारख्या अनेक मुघल शासकांनी इस्लामिक कायदा (शरिया) हा राज्य धोरण म्हणून स्वीकारला, तर अकबर सारख्या इतरांनी दीन-ए-इलाही सारख्या धोरणांद्वारे अधिक समावेशक दृष्टिकोन स्वीकारला.
  • सत्ता एकत्रित करण्यासाठी आणि वैधता मिळविण्यासाठी अनेकदा धार्मिक संलग्नतेचा वापर केला जात असे.
• सिरहिंदीचे ऐतिहासिक महत्त्व:
  • शेख अहमद सिरहिंदी (1564–1624) हे मुघल काळातील एक प्रमुख इस्लामिक विद्वान आणि सुधारक होते.
  • त्यांनी इस्लामिक पद्धतींचे जतन करण्यावर भर दिला आणि अकबराच्या दीन-ए-इलाही सारख्या समक्रमित धोरणांना विरोध केला होता.

योग्य उत्तर हंपी आहे.

• हंपी ही विजयनगर साम्राज्याची राजधानी होती.
• 14 व्या शतकात हे शहर विजयनगर साम्राज्याची राजधानी म्हणून होते.
• हम्पी हे उत्तर कर्नाटकात वसलेले एक शहर होते.
• हम्पी हे हिंदू आणि जैन धर्माचे एक प्रसिद्ध तीर्थक्षेत्र आहे.
• हे तुंगभद्रा नदीकाठी वसलेले आहे.
• हंपी-विजयनगर हे ई.स. पू. 1500 च्या बीजिंगनंतर जगातील दुसरे सर्वात मोठे   मध्ययुगीन काळातील शहर मानले जात असे.
• 1986 मध्ये हम्पी येथील स्मारकांच्या समूहाचे युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांमध्ये समावेश करण्यात आले.
• या ठिकाणी सुमारे 1,600 स्मारके आहेत.

• म्हैसूर हे 1399 पासून ते 1956 पर्यंत म्हैसूर साम्राज्याचे राजधानीचे शहर होते.
• प्रसिद्ध बृहदीश्वर मंदिर हे तामिळनाडूमधील तंजावर येथे आहे.
• कर्नाटकातील बेलूर ही होयसळ साम्राज्याची प्रारंभिक राजधानी होती.

योग्य उत्तर हंपी आहे.

• हंपी ही विजयनगर साम्राज्याची राजधानी होती.
• 14 व्या शतकात हे शहर विजयनगर साम्राज्याची राजधानी म्हणून होते.
• हम्पी हे उत्तर कर्नाटकात वसलेले एक शहर होते.
• हम्पी हे हिंदू आणि जैन धर्माचे एक प्रसिद्ध तीर्थक्षेत्र आहे.
• हे तुंगभद्रा नदीकाठी वसलेले आहे.
• हंपी-विजयनगर हे ई.स. पू. 1500 च्या बीजिंगनंतर जगातील दुसरे सर्वात मोठे   मध्ययुगीन काळातील शहर मानले जात असे.
• 1986 मध्ये हम्पी येथील स्मारकांच्या समूहाचे युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांमध्ये समावेश करण्यात आले.
• या ठिकाणी सुमारे 1,600 स्मारके आहेत.

• म्हैसूर हे 1399 पासून ते 1956 पर्यंत म्हैसूर साम्राज्याचे राजधानीचे शहर होते.
• प्रसिद्ध बृहदीश्वर मंदिर हे तामिळनाडूमधील तंजावर येथे आहे.
• कर्नाटकातील बेलूर ही होयसळ साम्राज्याची प्रारंभिक राजधानी होती.

बरोबर उत्तर आहे - सिंधुदुर्ग

मुख्य मुद्दे

• १६६४ मध्ये पश्चिम भारतातील मराठा साम्राज्याचे संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज त्यांच्या किल्ल्यांसाठी प्रसिद्ध होते.
• पन्हाळा किल्ला, राजगड यांसारखे अनेक गड त्याच्या आधी अस्तित्वात होते
• सिंधुदुर्ग आणि प्रतापगड छत्रपती शिवाजींनी बांधले.
• सिंधुदुर्ग हा शिवाजी महाराजांनी बांधलेल्या सर्वात जुन्या किल्ल्यांपैकी एक आहे आणि मालवण किनारपट्टीवरील एक आकर्षक तटबंदी आहे.
• हे मालवण बीचच्या किनाऱ्यापासून ५०० मीटर अंतरावर आहे.
• हे एकमेव ठिकाण आहे जिथे शिवाजी महाराजांना समर्पित मंदिर आहे, जे त्यांच्या काही राजारामांनी बांधले आहे.

अतिरिक्त माहिती

• जंजिरा जल- दुर्ग हा महाराष्ट्रातील सर्वाधिक वारंवार पाहिला जाणारा एक किल्ला आहे आणि तो १७ व्या शतकात बांधलेल्या मुरुड या छोट्याशा गावात आहे.
• पन्हाळा किल्ला हा एक सुप्रसिद्ध डोंगरी किल्ला आहे.
• हे 12 व्या शतकात बांधले गेले.
• छत्रपती शिवाजी महाराजांनी आयुष्यातील अनेक दिवस ज्या ठिकाणी घालवले ते पन्हाळा किल्ला.
• शिवनेरी किल्ला हा महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील जुन्नरजवळील १७व्या शतकातील लष्करी तटबंदी आहे.
• हे मराठा साम्राज्याचे संस्थापक छत्रपती शिवाजी यांचे जन्मस्थान आहे.
• शिवनेरी किल्ला शहाजी राजे यांनी बांधला.

अकबर हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• फतेहपूर सिक्री हे शहर मुघल सम्राट अकबर याने बांधले होते.
• त्याने या शहराची राजधानी म्हणून निवड केली होती, परंतु पाण्याच्या कमतरतेमुळे त्यांना हे शहर सोडावे लागले होते.
• त्यानंतर 20 वर्षांमध्ये, मुघलांची राजधानी लाहोरला हलवण्यात आली.
• फतेहपूर सिक्री हे 1571 ते 1585 दरम्यान बांधले गेले होते.​

Additional Information

• 1526 मध्ये बाबरने प्रख्यात मुघल राजघराण्याची स्थापना केली होती.
• 1526 मध्ये पानिपतची पहिली लढाई बाबर व इब्राहिम लोधी दरम्यान झाली होती.
• 1527 मध्ये बाबर व राणा संगा दरम्यान खानवाची लढाई झाली होती.
• 1528 मध्ये बाबर व मेदनी राय दरम्यान चंदेरीची लढाई झाली होती.
• 1529 मध्ये बाबर व मेहमूद लोधी दरम्यान घग्गरची लढाई झाली होती.

योग्य उत्तर इल्तुतमिश आहे. 

• इल्तुतमिश (1211-1236):
  • कुतुबुद्दीन-ऐबक नंतर तो गादीवर आला.
  • तो दिल्ली सल्तनतचा तिसरा शासक होता, मामलूक घराण्याशी त्याचा संबंध होता.
  • त्याने तुर्कान-ए-चिहलगानी म्हणून ओळखली जाणारी चाळीस विश्वासू गुलाम अमीरांची एक संस्था तयार केली.
  • त्याने चांदीची नाणे (टंका) आणि तांब्याचे नाणे (जिटल) आणले.
  • त्याने लाहोरच्या जागी दिल्लीला राजधानी बनविली.

• फिरोझ शाह तुघलक 
  • तो तुगलक घराण्याचा तिसरा शासक होता ज्याने 1351 ते 1388 पर्यंत दिल्लीवर राज्य केले.
  • त्याने दिवाण-ए-खैरात - धर्मादाय कार्यालयाची स्थापना केली.
  • त्याने दिवाण-ए-बूंदागन - गुलाम विभाग स्थापन केला.
  • त्याने फिरोजाबाद, फतेहाबाद, जौनपूर आणि हिसार अशी चार नवीन शहरे स्थापित केली आहेत.
  • त्यानी खान-ए-जहां मकबल,धर्मांतरित तेलगू ब्राह्मणांना वजीर (पंतप्रधान) म्हणून नियुक्त केले.
    • वजीरने सुलतानला त्याच्या कारभारामध्ये मदत केली आणि या काळात सुल्तानतेची प्रतिष्ठा कायम राखली.
• मोहम्मद बिन तुघलक (1325-1351):
  • त्याने आपली राजधानी दिल्लीहून देवगीर येथे हलविली व त्याचे नाव दौलताबाद असे ठेवले.
  • दौलताबाद महाराष्ट्रात स्थित आहे.
  • त्याने दिल्ली ते देवगीर हा रस्ता बांधला आणि लोकांसाठी विश्रामगृहे ही उभारली.
  • त्याने  चांदीची नाणी (टंका) सारख्या समान मूल्याची  कांस्य नाणी किंवा जिटल आणली.
  • त्याने  "दिवाण-ए-कोही" म्हणून ओळखले जाणारे नवीन शेती विभाग स्थापन केले.
  • त्यानी शेतकर्‍यांना शेती कर्ज “टाकवी” देखील प्रदान केले.
• मुहम्मद कुली कुतुब शाह  (1580-1612):
  • तो गोलकोंडाच्या कुतुब शाही घराण्याचा पाचवा सुलतान होता.
  • त्याने दक्षिण-मध्य भारतातील हैदराबाद शहराची स्थापना केली आणि वास्तुशिल्पाचे केंद्र, चारमीनार बांधले.
  • त्याने हैदराबाद शहराची स्थापना केली आणि त्याच्या हिंदू पत्नी भागमती नंतर त्याचे नाव भाग्यनगर म्हणून ठेवले.

योग्य उत्तर खिलजी आहे.

Important Points 

• त्यामुळे खिलजी राजवंशाने सर्वात कमी काळ राज्य केले.

Additional Information

• इ.स. 1451 ते 1526 (75 वर्ष) लोधी राजवंश.
• सर्वात मोठा कालावधी - तुघलक राजवंश.
• सर्वात कमी कालावधी - खिलजी राजवंश.

हुमायूँ आणि शेरशाह सुरी हा योग्य पर्याय आहे.

• हुमायूँ आणि शेरशाह सुरी यांच्यात चौसाची लढाई झाली.
• शेरशाहने 1539 मध्ये चौसाच्या लढाईत हुमायूँचा पराभव केला.
• शेरशाह सुरीचा मकबरा बिहारमधील सासाराम येथे आहे.

इतिहासातील महत्त्वाच्या लढाया:

योग्य उत्तर फ्रांस्वा बर्नियर हे आहे.

Key Points

• फ्रांस्वा बर्नियर (1656-1668) 
  • ते एक फ्रेंच चिकित्सक आणि प्रवासी होते.
  • ते 1656-1668 पर्यंत भारतात होते.
  • शाहजहानच्या कारकीर्दीत त्यांनी भारताला भेट दिली होती.
  • ते राजकुमार दारा शिकोहचे चिकित्सक होते आणि नंतर त्यांना औरंगजेबाच्या दरबारात कार्यरत करण्यात आले.
  • ‘ट्रॅव्हल्स इन द मुघल एम्पायर’ हे फ्रांस्वा बर्नियर यांनी लिहिले आहे.
  • या पुस्तकात प्रामुख्याने दारा शिकोह आणि औरंगजेबाच्या शासनाबद्दल लिखाण केले गेले आहे.

Additional Information

• जीन बैप्टिस्ट टैवर्नियर (1605 - 1689) हे 17 व्या शतकातील फ्रेंच रत्न व्यापारी आणि प्रवासी होते. शाहजहानच्या कारकिर्दीत त्यांनी भारताला भेट दिली. जीन बैप्टिस्ट टैवर्नियर ची ट्रॅव्हल्स इन इंडिया, स्पष्टपणे नमूद करते की टैवर्नियर ने भारतातील हिऱ्यांच्या खाणीची ठिकाणे अगदी स्पष्टपणे ओळखली होती.
• निकोलो द कोंटी हे इटालियन व्यापारी होते. विजयनगरच्या देवराय पहिल्याच्या कारकिर्दीत त्यांनी भारताला भेट दिली होती.
• मार्को पोलो हे एक युरोपियन प्रवासी होते. काकत्यांच्या रुद्रम्मा देवीच्या काळात त्यांनी दक्षिण भारताला भेट दिली होती.

योग्य उत्तर रुपिया हे आहे.

Important Points

• शेरशाह सूरी हे सुरी राजघराण्याचे संस्थापक होते.
• शेरशाह सूरीने प्रचलित केलेल्या चांदीच्या नाण्याला रुपिया असे म्हणत.
• शेरशाह सूरीने रुपियाचे नाणे जारी केले होते, तसेच संपूर्ण साम्राज्यात प्रमाणित वजने आणि मापे निश्चित केली होती.
• शेरशाह सूरीने जारी केलेल्या या नाण्याचे वजन 178 धान्य होते आणि ते आधुनिक रुपयाचे नाणे होते.
• शेरशाह सूरीने चौसाच्या युद्धात हुमायूनचा पराभव करून 1539 मध्ये फरीद-अल-दीन शेरशाह ही पदवी धारण केली होती.
• त्याने कन्नौजच्या युद्धात हुमायूनचा पुन्हा पराभव करून 1540 मध्ये कन्नौजचा ताबा घेतला.
• कलकत्त्यापासून पेशावरकडे जाणारा भव्य ट्रंक रोड शेरशाह सूरीने बांधला होता.

Additional Information

• चांदीच्या टंकाचे नाणे इल्तुतमिशने सादर केले होते.
• मोहूर नाणे शेरशाह सूरीने प्रचलित केले होते.
• दिनार नामक सोन्याची नाणी मुहम्मद बिन तुघलकने सुरू केली होती.

योग्य उत्तर म्हणजे गुरु गोबिंद सिंह.

• 1699 मध्ये शीख धर्माचे दहावे गुरू, गुरु गोबिंद सिंह यांनी खालसा परंपरा सुरू केली होती.
• त्याची स्थापना ही शीख धर्माच्या इतिहासातील महत्वाची घटना होती.
• शिखांनी खालसाची स्थापना बैसाखीच्या सणानिमित्त केली.

योग्य उत्तर बाबर आहे.

• पानिपतची पहिली लढाई बाबर आणि इब्राहिम लोदी यांच्या सैन्यांमध्ये 1526 साली झाली ज्यामध्ये लोदीचा पराभव झाला आणि भारतात मुघल राजवट स्थापन झाली.

Additional Information

योग्य उत्तर आहे हुमायून.

हुमायून बद्दल:

• त्याने फतेहबाद शहरात हुमायून मशीद म्हणून ओळखली जाणारी एक छोटीशी मशीद बांधली. दुसरा मुघल सम्राट हुमायून याने बांधलेल्या मशिदीमागचे कारण म्हणजे लढाईत शेरशाह सुरी कडून पराभव झाल्यानंतर त्याला फतेहबाद शहरातून जावे लागले होते.
• हुमायूनचा जन्म 6 मार्च 1508 रोजी काबुल (अफगाणिस्तान) येथे झाला. त्याचे खरे नाव नासिर-उद-दिन मुअम्मद हे होते तसेच हुमायून म्हणूनही लोकप्रिय होते.
• तो मुघल साम्राज्याचा दुसरा (२) सम्राट होता, ज्याने आत्ताच्या पाकिस्तान, उत्तर भारत, अफगाणिस्तान आणि बांगलादेश या प्रदेशांवर 1530–1540 दरम्यान राज्य केले आणि 1555–1556 दरम्यान दुसऱ्या कालावधीत पुन्हा राज्य केले.
• 1530 मध्ये त्याचे वडिल बाबर जे की मुघल साम्राज्याचे संस्थापक होते त्यांच्या वारसाने भारतीय द्वीपकल्पातील मुघल साम्राज्याचा दुसरा शासक म्हणून दिल्लीच्या गादीवर बसला.
• हुमायूनने शेरशाह सुरी याच्याकडे मुघल प्रांत गमावले परंतु पर्शियातील सफाविद घराण्याच्या मदतीने 15 वर्षानंतर 1555-56 मध्ये ते पुन्हा मिळविले.
• 24 जानेवारी 1556  रोजी, हुमायुन त्याच्या काखेत पुस्तके घेऊन त्याच्या लायब्ररीतून पायऱ्या उतरत होता आणि पायऱ्यांवरून पाय घसरून तोल जाऊन तो खाली पडला आणि त्याचा मृत्यू झाला.
• त्याच्या आठवणीत, त्याची (बहीण गुलबदन बेगम) हिने पर्शियन भाषेत "हुमायूननामा" नावाचे आत्मचरित्र लिहिले.

टीपा:

• मुघल साम्राज्याचा संस्थापक बाबर होता. त्याने 1526 मध्ये पानिपतच्या लढाईत लोधी राजघराण्याचा शेवटचा शासक इब्राहिम लोधी याचा पराभव केला आणि मुघल राज्य स्थापन केले.

योग्य उत्तर 1526 आहे.

Key Points

• बाबर (1526-1530):
• त्याने स्वतःला बादशाह म्हणून घोषित केले.
• ते 1526 मध्ये भारतात मुघल साम्राज्याचे संस्थापक होते.
• 1526 मध्ये पानिपतच्या पहिल्या युद्धात त्यांनी लोधीचा पराभव केला आणि त्याद्वारे मुघल साम्राज्याची स्थापना केली.
• बाबरनामा, ज्याला तुझक-ए बाबरी असेही म्हणतात, हे बाबरचे आत्मचरित्र आहे.
• खानवाच्या लढाईत विजय मिळाल्यानंतर बाबरने गाझी ही पदवी धारण केली.

Additional Information

• बाबर हा भारतातील पहिला मुघल सम्राट होता.
• बाबरचा जन्म 1483 मध्ये फरगाना (उझबेकिस्तान) येथे झाला.
• पानिपतची पहिली लढाई बाबर आणि इब्राहिम लोधी यांच्यात झाली.
• ही लढाई 21 एप्रिल 1526 रोजी झाली.
• त्यांनी तुझुक-इ-बाबरी (बाबरचे आत्मचरित्र) तुर्की भाषेत लिहिले.
• तुझुकी-इ-बाबरीनुसार, बाबर 1530 मध्ये मरण पावला आणि त्याला आराम बाग (आग्रा) येथे पुरविण्यात आले. नंतर त्याचा मृतदेह अफगाणिस्तान (काबुल) येथे नेण्यात आला.