1917 मधील कोणत्या भारतीय चळवळीत, नीळ बागायतदारांना भेडसावणाऱ्या समस्या पहिल्यांदा समोर आल्या होत्या?

चंपारण्य सत्याग्रह हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• 1917 साली चंपारण्य सत्याग्रहात नीळ बागायतदारांना भेडसावणाऱ्या समस्या पहिल्यांदा समोर आल्या होत्या.
• चंपारण्य हा भारताच्या बिहार राज्यातील एक जिल्हा आहे.
• 1917 साली, चंपारण्य येथील शेतकऱ्यांना ब्रिटीश जमीनदारांनी नीळ लागवड करण्यास भाग पाडले, ज्यामुळे त्यांचे शोषण व अत्याचार झाले होते.
• महात्मा गांधी, जे त्यावेळी एक तरुण वकील होते, त्यांना एका स्थानिक नेत्याने या प्रकरणाच्या चौकशीसाठी आमंत्रित केले होते.
• त्यांनी अनेक महिने चंपारण्य येथे राहून ब्रिटीश जमीनदारांविरुद्ध यशस्वी सत्याग्रह आंदोलन केले होते.
• येथे, भारतात प्रथमच, गांधींनी सत्याग्रहासाठी सविनय कायदेभंगाचा वापर केला होता.
• ब्रिटिश राजवटीत बिहारमधील चंपारण्य जिल्ह्यात तीनकाठिया पद्धत प्रचलित होती.
  • वैयक्तिक शेतीसाठी भाड्याने मुक्त जमिनीच्या बदल्यात शेतकऱ्यांच्या जमिनीच्या काही भागावर नीळची सक्तीने लागवड करण्याची ही एक पद्धत होती.
  • चंपारण्यच्या शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीच्या 3/20 व्या भागावर (म्हणजे प्रति बीघा तीन काठ) नीळ पिकवण्याची सक्ती ब्रिटिश बागायतदारांनी केली होती, ज्यांनी स्थानिक जमीनदारांकडून जमीन भाड्याने घेतली होती.

Additional Information

• खेडा हा भारताच्या गुजरात राज्यातील एक जिल्हा आहे. 1918 साली, खेडा येथील शेतकरी दुष्काळासारख्या परिस्थितीमुळे पीक अपयशाचा सामना करत होते.
  • ब्रिटीश वसाहती सरकारने त्यांच्याकडून उच्च करांची मागणी केली, जी ते भरण्यास असमर्थ होते.
  • महात्मा गांधी, जे आधीपासून चंपारण्य, बिहार येथे चळवळीचे नेतृत्व करत होते, त्यांनी खेडा येथील शेतकऱ्यांना पाठिंबा देण्याचा निर्णय घेतला आणि सत्याग्रह (अहिंसक प्रतिकार) चळवळ सुरू केली.
  • खेडा सत्याग्रहाला यश मिळाले. परिणामी ब्रिटीश सरकारने, व्यापक त्रास आणि शेतकऱ्यांच्या प्रत्यक्ष तक्रारी ओळखून, कर संकलन शिथिल करण्यास आणि काही प्रमाणात दिलासा देण्याचे मान्य केले.
  • गांधीजींनी पहिल्यांदाच असहकाराचा एक शस्त्र म्हणून वापर केला होता.
• अहमदाबाद हे भारताच्या गुजरात राज्यातील एक शहर आहे.
  • महात्मा गांधींनी अहमदाबाद मिल संपामध्ये औद्योगिक कामगारांचा समावेश असलेला संघर्ष सुरू केला.
  • गांधीजींनी पहिल्यांदाच एक शस्त्र म्हणून उपोषणाचा वापर केला.
• सत्याग्रह म्हणजे अहिंसक प्रतिकार किंवा सविनय कायदेभंग चळवळ होय. गांधीजी हे सामाजिक व राजकीय परिवर्तनाचे साधन म्हणून सत्याग्रहाचे कट्टर समर्थक होते.

• गांधीजींच्या नेतृत्वाखालील भारतातील इतर महत्त्वाच्या चळवळी:

  वर्ष	स्वातंत्र्य चळवळी	ठिकाण	सहभाग
  1917	चंपारण्य चळवळ	बिहार	बिहारच्या चंपारण्य जिल्ह्यातील नीळ शेतकऱ्यांना त्यांच्या एकूण जमिनीच्या 3/20 भागावर तीनकाठिया पद्धती अंतर्गत नीळ पिकवण्यास भाग पाडले गेले.
  फेब्रुवारी, 1918	अहमदाबाद मिल संप	गुजरात	प्लेग बोनसच्या समाप्तीबाबत कापड कामगार आणि गिरणी मालक यांच्यात मतभेद.
  मार्च 1918	खेडा सत्याग्रह	गुजरात	खेडा, गुजरातमध्ये पिकांची किंवा कापणीची खराब परिस्थिती असल्याने शेतकऱ्यांनी ब्रिटीशांना कर माफ करण्याची मागणी केली.
  1919	खिलाफत चळवळ	संपूर्ण भारत	पहिल्या महायुद्धानंतर तुर्कस्तानसोबत केलेल्या अन्यायाविरुद्ध नकार आणि निषेध दर्शविण्यासाठी.
  1920	असहकार आंदोलन	संपूर्ण भारत	जालियनवाला बाग येथील भीषण हत्याकांड आणि 1919 च्या रौलेट कायद्याच्या निषेधार्थ.
  1930	सविनय कायदेभंग चळवळ	संपूर्ण भारत	चळवळीचा एक भाग म्हणून मिठावरील अन्यायकारक कराच्या विरोधात मीठ सत्याग्रह म्हणूनही ओळखले जाते.
  1942	भारत छोडो आंदोलन	संपूर्ण भारत	क्रिप्स मिशनच्या अपयशानंतर आणि द्वितीय विश्वयुद्धामुळे झालेल्या त्रासानंतर, ऑगस्ट क्रांती चळवळ म्हणूनही ओळखले जाते.